Franciscus Verbond / Franciscan Conspiracy
Op de vooravond van Pinksteren 1230 was het in Assisi een
drukte van belang: het generaal kapittel van de minderbroeders was bijeen,
veel kardinalen en andere nieuwsgierigen waren naar Assisi gekomen om bij de
overbrenging aanwezig te zijn. Toen de stoet bij de Franciscuskerk was
aangekomen, liet broeder Elias de gemeentelijke politie ingrijpen uit angst
dat er in het tumult iets met Franciscus’ lichaam zou gebeuren. Hij sloot de
kerk af en er waren slechts weinig mensen bij de teraardebestelling
aanwezig. Franciscus werd in een in de rotsen uitgehouwen graf gelegd dat
door drie zware stenen platen werd afgedekt. Hij kwam recht onder het altaar
van de onderkerk te liggen. De paus was verontwaardigd en legde straffen op
aan de burgemeester en de betrokken broeders.
In het begin was het graf waarschijnlijk toegankelijk voor het publiek.
Later mochten slechts enkele uitverkoren broeders en prelaten het graf
bezoeken via een gang van het koor naar de onderkerk. Nadat de inwoners van
Perugia in 1442 gedreigd hadden Franciscus’ lichaam te stelen, werd de gang
volgestort met puin. Na verloop van tijd wist niemand meer waar het graf
lag. Vanaf de 16e eeuw zijn er pogingen ondernomen het terug te vinden. In
1818 met succes. In de kist werden een steen, 26 munten uit de 13e eeuw – om
het jaartal van zijn overlijden aan te geven – en het zegel van Assisi
gevonden.
 fictie
Met het gebeuren aan de vooravond van Pinksteren 1230 begint het boek van
John Sack. Voor hem is de vraag: wie stal en verborg het lichaam van Sint
Franciscus? En waarom?
De schrijver verwierf al eerder bekendheid in franciscaanse kringen met zijn aardig geďllustreerde
kinderboek The Wolf in Winter: A Story of Francis of Assisi.3
Dat boek draaide om de worsteling van Franciscus om zijn roeping te
ontdekken, terwijl hij onder melaatsen werkt en bevriend raakt met een wolf.
In de ‘Franciscus samenzwering’ is broeder Conrad van Offida de speurder die
in dit onderhoudende boek op zoek gaat naar het antwoord op bovenstaande
vragen.
Zoals vele andere personages die dit boek bevolken – ‘broeder’ Jacoba, Elias,
Bonaventura, Leo, Johannes van Parma, Jacopone da Todi en Ubertino van
Casale om er een paar te noemen – is dit geen louter fictief personage, maar
ook een historische persoonlijkheid. Rond 1241 werd hij geboren in Offida,
een stadje in de Mark Ancona. Hij trad op jeugdige leeftijd bij de
minderbroeders in. Conrad bleek een goed student, maar koos voor eenvoudiger
taken. Na jaren werd hij toch gewijd en op preektocht gestuurd. Hij maakte
zelfs verharde harten met zijn treffende woorden zacht. Hij was bijzonder
gespinsd op de observantie van de armoede, en verkeerde in kringen van de Spiritualen. Broeder Leo vertrouwde hem bij zijn dood zijn aantekeningen
toe.
In dit boek is een raadselachtige tekst van deze broeder – je zou het met
een schuin oog naar Dan Brown de ‘broeder Leo code’ kunnen noemen – de
voornaamste leidraad van onze Koenraad. De mentaliteit en gedachtewereld van
de Spiritualen kleurt ook dit boek. De kritiek op broeder Elias en broeder
Bonaventura is niet mals. Johannes van Parma en Jacopone zijn daarentegen
helden.
Wie de clou van deze historische thriller zelf wil ontdekken, moet nu maar
niet verder lezen. De lange en soms spannende zoektocht van broeder Koenraad
is uiteindelijk succesvol. Werkend onder de melaatsen begint hij
ziekteverschijnselen te ontdekken, die sterk op de kruiswonden lijken die
Franciscus op de berg La Verna zou hebben ontvangen. Dit geeft hem de
laatste sleutel tot het geheim waarom een groep samenzweerders op de
vooravond van Pinksteren het lichaam van Franciscus ‘verborg’. Op het eind
van zijn leven zou Franciscus melaats zijn geworden.
wondtekenen
Ondanks de omvangrijke literatuurlijst die hij in de oorspronkelijke editie
heeft opgenomen, blijkt John Sack geen weet te hebben van het artikel dat
Schatzlein en Sulmasy4 over aanwijzingen
voor melaatsheid bij Franciscus schreven. Schatzlein en Sulmasy zijn daar
bij hun onderzoek van de overblijfselen van Franciscus op gestoten. Volgens
genoemde auteurs is het waarschijnlijk dat Franciscus melaats is geworden.
Hij zou geleden hebben aan een vorm van melaatsheid, die men in zijn tijd
niet kon diagnosticeren. Deze ‘tubercoloďde’ melaatsheid zou wel de
besmetting hebben overgedragen. Vandaar ook dat de ziekte zolang in Europa
bleef heersen, terwijl men toch tot verregaande vormen van afzondering
overging.
Mede dankzij een studiedag in 2005 en de bundel artikelen onder redactie van
Willem Marie Speelman5 die hier een
weerslag van is, zijn we juist in ons taalgebied bijzonder goed in staat
kritisch naar deze opvatting te kijken. De vragen liggen veel meer op
psychisch dan op fysisch vlak. Er is praktisch geen franciscanoloog die nog
de opvatting van Schatzlein en Sulmasy aanhangt. Ook vanuit andere hoeken is
deze opvatting sterk bekritiseerd.6 Er
zijn vele kritische vragen bij te stellen. Ik noem er slechts twee:
- is het mogelijk dat in een tijd met zoveel melaatsen slechts iemand als
broeder Elias onderkende dat Franciscus symptomen van melaatsheid vertoonde?
- stel dat de wondtekenen van Franciscus symptomen van zijn melaatsheid
vormden, hoe zijn dan die honderden gestigmatiseerde mensen na hem tot padre
Pio toe eraan gekomen of ermee besmet?
Kortom: dit is een aardige, lezenswaardige middeleeuwse thriller die
meevaart op de golven van de Da Vinci code. De wondtekenen van Franciscus
lopen – bijna acht eeuwen na dato - geen enkel gevaar. Mocht de minister
generaal van de minderbroeders de verkoopcijfers van dit boek willen
verhogen, laat hem dan zodanig kritiek op dit boek uiten, dat iedereen het
kan horen. Maar laat hem dan eerst wat aandelen aanschaffen in Sack’s
uitgeverij.
________________
1) John Sack, Het Franciscus verbond,
Luitingh-Sijthoff, Amsterdam 2006, ISBN 90-245-5514-0. Oorspronkelijk:
The franciscan conspiracy, White Cloud Press, Ashland, Oregon 2005,
ISBN:1-883991-91-9.
Bestel John Sack, Het Franciscus verbond of
John Sack, Franciscan Conspiracy bij bol.com
2) Voor de gegevens rond de overbrenging van het lichaam van
Franciscus baseer ik mij op Gerard Pieter Freeman, Umbrië in de
voetsporen van Franciscus, Gottmer, Haarlem 19982, 42.
3) John Sack, The wolf in winter: A story of Francis of
Assisi, Paulist Press, Mahwah, New Jersey 1985, ISBN 0809165562.
Zijn meest recente boek is: Yearning for the Father: The Lord's Prayer
And the Mystic Journey,Hohm Press Prescott, Arizona 2006, ISBN 978
1890772550.
4) J. Schatzlein en D.P. Sulmasy, ‘The diagnosis of St.
Francis: Evidence for leprosy’, in Franciscan Studies 47 (1987)
181-217.
5) W.M. Speelman (red.), Wondtekenen, wondertekenen. Over
de stigmatisatie van Franciscus, Van Gorcum, Assen 2006.
6) P.M. Marianeschi, La stimmatizzazione somatica:
Fenomeno e segno, Vaticaanstad 2000. |
